Türk hukukunda boşanan eşler arasında mağduriyeti önlemek amacıyla eşlerin birbirine nafaka vermesi kararlaştırılmaktadır. Boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusuru daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan mali gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir (TBK 175). Fakat nafakalar için bir süre kısıtlaması kanunen bulunmamaktadır. Bu sebeple çoğunlukla süresiz olarak yoksulluk nafakasına hükmedilmektedir. Ancak süresiz nafaka, taraflardan birini süresiz olarak iradi borç altına soktuğu için oldukça külfetli sayılmaktadır.
Süresiz nafaka mağduriyetinin önlenmesi için kamuoyuna 4. Yargı Reformu Strateji Belgesi olarak açıklanan yeni nafaka düzenlemesi çalışmaları devam etmektedir. Mevcut uygulamada süresiz nafaka mağdurları tarafından, süresiz nafaka ne zaman kalkacak soruları gelmeye devam ederken, yeni düzenlemeyle nafaka süresinin evlilik süresine endekslenmesi hedefleniyor. Böylece, evliliğin süresi ne kadar uzun veya kısa olursa, nafaka süresinin de buna bağlı olarak şekillenmesi planlanmaktadır. Ancak kanuni olarak süresiz nafaka ne zaman kalkacak henüz yasama organından geçmediğinden ve resmi gazetede yayınlanmadığından net değildir.
Varolan kanuni düzenlemede eşit kusurlu sayılan kişiler dahi eşlerinden nafaka alabilmektedir. Kimi zaman, evlilik birliğinde eşin kusurlu davranışlarına tepki sayılması gereken hareketler dahi eşit kusur kabul edilebilmekte ve bir taraf lehine nafaka bağlanmasına sebebiyet verebilmektedir.
Yoksulluk nafakaları, TMK 176/4-5’te: “Tarafların malî durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hâllerde iradın artırılması veya azaltılmasına karar verilebilir. Hâkim, istem hâlinde, irat biçiminde ödenmesine karar verilen maddî tazminat veya nafakanın gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceğini karara bağlayabilir” şeklinde düzenlenerek kanunen artış veya azalış yapılabileceği öngörülmektedir.
Uygulamada Yargıtay kararları doğrultusunda her yıl ÜFE, nafaka artış oranı olarak uygulanagelmekteyken (T.C. Yargıtay 3. HD. 2016/2991 E. 2016/7137 K.) son dönemde 2025 nafaka artış oranları, yani ÜFE artış oranları da mağduriyetlerin ziyadesiyle artmasına sebebiyet vermektedir. Bu sebeple, artışta TÜFE oranının baz alınması gerektiği kanaatindeyiz. Örneğin 2025 nafaka hesaplaması yapılırken, mahkemenin nafaka kararındaki artış oranı ÜFE ise artışın isabet ettiği 2025 üfe oranı, TÜFE ise o aya isabet eden 2025 TÜFE oranı uygulanmalıdır.
Tıpkı Türkiye’de olduğu gibi yurt dışında da birçok ülkede, boşanan çiftler yoksulluk nafakası isteyebilmektedir. Örneğin Fransa’da genellikle bir defada yüklü bir miktar nafaka ödenmektedir. Ödenecek tutarı mahkeme belirlemekte ve hâkimin takdir yetkisine bağlı olarak 8 yıla kadar ödeme planına bağlanabilmektedir yahut İsviçre’de evliliklerin süresine bağlı olarak nafaka miktarı hesaplanmaktadır.
Boşanmaya bağlı olarak eşe bağlanan yoksulluk nafakalarında, kusursuz eş dahi yoksulluk nafakası ödemekle yükümlüdür. Yoksulluk nafakası, bir bakıma evlilik birliği devam ettiği sürece söz konusu olan karşılıklı bakım ve geçindirme ödevinin devam ettirilmesi anlamını taşımaktadır (Akıntürk, T./Ateş, D.: Aile Hukuku, C.2, İstanbul 2019, s. 302).
Yoksulluk Nafakası Ne Şekillerde Alınabilir?
Türkiye’de, nafaka alacaklısı olan eş için yaygın olarak hâkim tarafından irat şeklinde ödeme hükmü söz konusu olmaktadır. Ancak bu durum hem ödeyen hem de nafakayı alacak kişi için her zaman olumlu etkiler doğurmamakta, ödeme konusunda yahut planlar çerçevesinde zorluklara sebebiyet verebilmektedir. Boşanan eşin nafaka yükümlülüğü sebebiyle geçim sıkıntısı çekerek yeni bir hayat kuramamasına neden olabilmektedir.
Örneğin uygulamada 3 ay evli kalmış bir çift nafaka ödemekle yükümlü olduğu eski eşine uzun yıllar nafaka ödemek zorunda kalabilmektedir veya nafaka ödenen eş başka bir evlilik yapmak istediğinde nafakanın sona ermesi sebebiyle maalesef resmi nikah yapmaksızın yaşamayı tercih edebilmekte, bu durum ispatlanamadığı sürece nafaka yükümlülüğü devam edebilmektedir. Yahut çalışmadığı için nafaka bağlanan eş gayriresmî olarak çalışmakta bu da ispatlanamadığından nafaka yükümlülüğü devam edebilmektedir. Gelişen içtihatlara göre, boşanmadan sonra kendisine nafaka ödenen eş çalışsa dahi “asgari ücret” düzeyinde gelir elde ettiğinden nafaka almaya devam edebilmektedir.
Uygulamada nafakanın toptan ödenmesi taraflarca talep edilmedikçe hakimler genellikle yerleşik uygulamayı benimseyerek irat şeklinde nafaka ödenmesine hükmetmektedir. Fakat nafakanın toptan ödenmesi, özellikle genç çiftlerde boşanan her iki taraf için de rahatlık sunmaktadır.
Nafakanın Toptan Ödenmesinde Gözetilecek Hususlar
Hakimler, nafakanın toptan ödenmesine hükmetmek için, tarafların yaşlarını, sosyal-ekonomik durumlarını ve çalışabilme durumlarını, yeniden evlenebilme ihtimallerini, evlilikte geçirdikleri süreyi göz önünde bulundurarak hakkaniyet ilkesine uygun bir şekilde karar vermektedir.
Ayrıca peşin sermaye değerinin nafaka ödemekle yükümlü eşin ekonomik duruma uygun olmaması da Yargıtay’ca bir bozma nedeni kabul edildiğinden, hakim tarafından nafakaya hükmedilirken göz önünde bulundurulmaktadır
Nafakanın Toptan Ödenmesi Durumunda Geri İstenmesi
Yoksulluk nafakasında nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi yahut ölüm durumunda nafaka kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Fakat Haysiyetsiz yaşan sürme, evli olmaksızın fiilen evli gibi yaşama durumlarında mahkeme kararı ile ortadan kaldırılabilmektedir (TMK176/3). Eğer ki nafakanın toptan ödenmesine karar verilmiş ve ödemeden sonra haysiyetsiz yaşam sürüldüğü öğrenilmişse, böyle bir geri alım talebinde bulunulamayacağı tarafımızca değerlendirilmektedir.
Böyle bir durumla karşılaşan kişilerin somut olayda daha kesin sonuçlar elde edebilmesi için profesyonel bir yardım alarak hareket edilmesi tavsiye ederiz.
Yargıtay Kararlarında Toptan Yoksulluk Nafakası
1-Yargıtay’ın yerleşik uygulamaları incelendiğinde toptan ödeme yapılabilmesi için mahkemece, “tarafların ekonomik-sosyal durumları, evlilikte geçen süre ve tarafların yaşlarının dikkate alınması gerektiği görülmektedir.” (TC Yargıtay 2. HD. 2021/6977 E. 2021/8673 K. 23.11.2021 K.)
2-“Hakim toptan yoksulluk nafakasına hükmederken, tarafların sosyal ve ekonomik durumlarını çalışma koşullarını, kadının yaşını, evlenme şansını ortalama yaşam süresini, paranın peşin sermaye değerini Medeni Kanunun 4.maddesindeki hakkaniyet kuralı verilecek paranın kadının yoksulluktan kurtarma amacını taşıdığını da dikkate almak zorundadır. Bu yönler dikkate alınmadan, yazılı şekilde yoksulluk nafakasına hükmedilmesi usul ve yasaya aykırıdır.” (T.C. Yargıtay 2. HD. 1998/3820 E. 1998/6007 K. 15.05.1998 t.)
3-“Tarafların … Aile Mahkemesinin … tarihinde tarafların boşanmalarına ve davalı lehine 200 TL yoksulluk nafakasına hükmedilmiş ve karar 03.02.2011 tarihinde kesinleşmiştir. Yargılama sırasında kolluk marifetiyle yapılan ekonomik ve sosyal durum araştırmasında davalının .. adlı şahıs ile yaşadığı ve geçimini …’nın sağladığı, davalının nüfus kayıt örneğinde .. adlı çocuğunun … tarafından tanındığı tespit edilmiştir. Öyle ise mahkemece; somut olayda, TMK.’nun 176/3 maddesinde ifadesini bulan “evlilik dışı birlikte yaşama” olgusunun gerçekleştiği gözetilip,” (T.C. Yargıtay 3. HD. 2015/17419 E. 2016/2787 K. 29.02.2016 t.)
4–“kadının boşanma davasının kabulü ile davacı-karşı davalı kadın yararına 15.000,00TL maddi, 15.000,00TL manevi tazminata ve 350.00 TL tedbir ve yoksulluk nafakasına hükmedilmiştir. Taraflarca yapılan istinaf başvurusu üzerine bölge adliye mahkemesince sair istinaf başvurularının esastan reddine, davacı-karşı davalı kadın yararına yoksulluk nafakasının miktarına ilişkin istinaf başvurusunun kabulü ile davacı-karşı davalı kadın yararına 800.00 TL yoksulluk nafakasına hükmedilmiştir.
Somut olayda irat şeklinde ödeme tarafların ekonomik sosyal durumu dikkate alındığında Kanunun (TMK m. 176/1) amacına uygun değildir. O halde, yoksulluk nafakası yükümlüsünün yoksulluk nafakasını toptan şekilde ödemesinin uygun olacağı gözetilerek, bu yönde hüküm kurulması gerekirken, nafakanın irat şeklinde ödenmesine karar verilmesi somut olay bakımından isabetli bulunmamış, bozmayı gerektirmiştir.” (T.C. Yargıtay 2. HD. 2021/4265 E. 2021/5862 K. 06.07.2021 t.)
yoksulluk nafakası